Bốn bản ballade của Chopin

Các ballade của Chopin được gắn liền với các câu thơ tiếng Pháp, sử dụng cho các tác phẩm lớn, có tính hùng biện, nhưng cũng có thể có ý nghĩa của bản ballade anh hùng ca thời trung cổ, được hát và nhảy múa. Chúng có những yếu tố kịch và múa giống như trong việc sử dụng các thể loại âm nhạc của Chopin, và Chopin đã được cho là tiên phong trong việc sáng tác ballade như một hình thức âm nhạc trừu tượng. Bốn ballade của Chopin được cho là đã lấy cảm hứng từ nhà thơ Adam Mickiewicz. Tuy nhiên, những cảm hứng chính xác cho mỗi bản ballade hiện chưa rõ ràng và vẫn còn tranh cãi về điều này.

Bốn ballade của Chopin là những tác phẩm dành cho piano độc tấu, sáng tác trong thời gian từ năm 1831 đến năm 1842. Chúng nằm trong số những tiết mục khó nhất dành cho các pianist.

Các ballade được coi là một sự đổi mới của Chopin và không đặt được vào một hình thức nào khác (ví dụ như hình thức sonata). Mặc dù chúng không phù hợp chính xác với hình thức sonata, “hình thức ballade” được tạo ra bởi Chopin cho bốn ballade của mình được xem là một biến tấu khác của hình thức sonata với sự khác biệt cụ thể, chẳng hạn như các phần lặp lại (reprise) trình bày hai chủ đề thể hiện (expositional) theo trình tự ngược. Các ballade của Chopin đã ảnh hưởng trực tiếp đến các nhà soạn nhạc như Liszt và Brahms, những người, sau Chopin, đã viết ballade của riêng mình.

Cùng với việc chung nhau các tiêu đề, bốn ballade là những thực thể khác nhau. Theo nhà soạn nhạc kiêm nhà phê bình Louis Ehlert, “Mỗi ballade của Chopin đều khác hoàn toàn với những ballade khác, nhưng chúng vẫn có một điểm chung là tác phẩm đã được xử lý một cách lãng mạn và có đặc điểm quý tộc”. Hơn nữa, các nhà lý luận âm nhạc hiện đại cũng chỉ ra rằng các ballade còn có nhiều điểm chung khác, chẳng hạn như sự trùng hợp về tiết nhịp (6/4 hoặc 6/8) và một số thực hành chính thức như lặp lại ngược và trì hoãn chi phối cấu trúc. Mỗi ballade là một trong những tác phẩm vững vàng nhất của Chopin. Chúng thường được biểu diễn trong các buổi hòa nhạc và đã được ghi âm rất nhiều lần.

Ballade No.1

Ballade số 1 in G minor, Op.23, được Chopin sáng tác năm 1831 trong những năm đầu khi nhà soạn nhạc ở Vienna, phản ánh nỗi cô đơn của Chopin trong thành phố cách xa nhà ông ở Ba Lan, nơi đang có chiến tranh chống lại đế quốc Nga. Sau khi hoàn tất, nó không được công bố cho đến khi Chopin chuyển đến Paris, nơi Chopin dành tặng cho Baron (Nam tước) von Nathaniel Stockhausen, đại sứ Hanoveria tại Pháp. Robert Schumann cho biết: “Tôi đã nhận được một Ballade mới từ Chopin. Nó dường như là một tác phẩm gần nhất với thiên tài của anh ấy (mặc dù không phải là khéo léo nhất) và tôi đã nói với anh ấy rằng tôi thích nó nhất trong tất cả các tác phẩm của anh ấy. Sau một thời gian khá dài, Chopin trả lời với sự nhấn mạnh, “Tôi rất hạnh phúc khi nghe điều này vì tôi quá thích nó và yêu nó nhất”.

Tác phẩm bắt đầu với một giới thiệu ngắn gọn, trái với niềm tin phổ biến, không phải là không liên quan đến các phần còn lại của tác phẩm. Viết bằng nghịch đảo đầu tiên của A-flat major, nó là một hợp âm Neapolitan ngụ ý hào quang hùng vĩ, kết thúc bằng một mâu thuẫn, tay trái đặt ra các vấn đề trên các hợp âm D, G, và E-flat mà sau đó vẫn không được giải quyết trong tác phẩm. Mặc dù bản thảo gốc của Chopin rõ ràng đánh dấu một E-flat như lưu ý hàng đầu, hợp âm đã gây ra một số tranh cãi.

Các phần chính của Ballade No.1 được xây dựng từ hai chủ đề chính. Việc giới thiệu ngắn gọn khuất dần vào chủ đề đầu tiên. Các chủ đề thứ hai được giới thiệu nhẹ nhàng. Cả hai chủ đề sau đó quay trở lại vào các phím khác nhau và các chủ đề đầu tiên cũng đã trở về trong cùng một khóa biểu. Một hợp âm mạnh mẽ giới thiệu coda, đánh dấu “Presto con fuoco – Rất nhanh và “bốc lửa”” mà sự hài hòa Neapolitan ban đầu tái xuất hiện liên tục đẩy về phía trước, cuối cùng kết thúc tác phẩm trong một quy mô quãng tám đôi “bốc lửa”. Về tổng thể, tác phẩm có cấu trúc phức tạp và không chỉ giới hạn nghiêm ngặt đối với bất kỳ hình thức đặc biệt nào, nhưng kết hợp ý tưởng từ chủ yếu là các sonata và biến tấu.

Một đặc điểm nữa của Ballade No.1 là số nhịp của nó. Trong khi ba ballade khác được viết trong thời gian nghiêm ngặt ghép với số nhịp 6/8, Ballade số 1 được viết với số nhịp 4/4, và khi ở “Presto con fuoco coda”, nó còn có số nhịp rộng hơn, viết bằng 2/2. Phần còn lại của tác phẩm này được viết bằng 6/4, chứ không phải là 6/8 như những ballade khác. Ballade số 1 phổ biến hơn cả trong các ballade của Chopin. Năm 2002, trong phim The Pianist, tác phẩm được dành cho khoảng bốn phút chơi bởi Janusz Olejniczak. Nó cũng được chơi trong bộ phim Gaslight năm 1944… Năm 2010, biên tập viên của tờ The Guardian, Alan Rusbridger dành một năm để tập Ballade số 1 và viết một cuốn sách về kinh nghiệm này.

Ballade No.2

Ballade No.2 in F Major, Op.38, được sáng tác từ 1836 đến1839 tại Nohant, Pháp và trên đảo Majorca của Tây Ban Nha. Robert Schumann, người tặng Chopin tác phẩm Kreisleriana Op.16 của mình đã được Chopin tặng lại bản Ballade này. Tác phẩm đã bị chỉ trích bởi các pianist và các nhà phê bình âm nhạc nổi tiếng, bao gồm cả Schumann. Họ cho rằng đây là một tác phẩm ít khéo léo hơn trước. Có một số bất đồng như cảm hứng của nó thường được đưa ra là đã lấy từ bài thơ Świtezianka của Mickiewicz về hồ Willis, nhưng điều này không có căn cứ. Cả ballade số 3 đôi khi cũng được quy cho bài thơ này.

Như các ballade No.3 và No.4, Ballade No.2 được viết bằng số nhịp 6/8. Nó mở ra lặng lẽ trên khóa chính F Major, lặp đi lặp lại với Cis (Đô thăng) ở cả hai bên tay trái và tay phải. Điều này nhanh chóng tiến đến một giai điệu và phát triển với các tiêu đề (hướng dẫn thực hiện) “sotto voce - khe khẽ”. Phần tiếp theo của ballade, hoàn toàn trái ngược với lần đầu tiên, mở ra với tiêu đề “Presto con fuoco”. Học giả, người viết tiểu sử Chopin là Frederick Niecks đã viết về nó như sau: “Lối vào của presto... có vẻ ngoài phù hợp với những gì đi trước; Nhưng những gì chúng ta nghe sau... biện minh cho sự hiện diện của presto”.

Chopin đã kết hợp các biến tấu trên các giai điệu không có mặt trong các giai đoạn có tính mô tả ban đầu của tác phẩm. Sự phát triển này tiến triển cho đến khi “con fuoco theme Presto” là tự nhiên được giới thiệu lại và tóm tắt lại. Lần này, nó được xây dựng trên cùng, và kết thúc đột ngột, cho đến khi chủ đề được lặp lại một lần nữa và tan dần. Các chủ đề chính ở F ban đầu được lặp lại, nhưng bây giờ La thứ là khóa biểu của Presto; do đó nó kết thúc mà không phải quay lại âm chủ của Ballade. Ballade No.2 đã được sử dụng trong chương trình “Ruskie Business” và loạt phim truyền hình dài tập “Veronica Mars” của Mỹ.

Ballade No.3

Ballade No.3 in As Major, Op.47, được viết năm 1841 dành riêng cho Pauline de Noailles. Những cảm hứng cho ballade này thường được cho là bài thơ Undine của Mickiewicz nhưng đôi khi cũng có ý kiến cho là bài thơ Świtezianka của Mickiewicz. Có những điểm tương đồng về cấu trúc với những “giọt mưa Prelude” được lấy cảm hứng từ thời tiết ở Majorca trong kỳ nghỉ tai hại của Chopin với George Sand. Chúng bao gồm một giọng As (La giáng) lặp đi lặp lại biến thành một Gis (Sol thăng) lặp đi lặp lại trong phần Cis minor (Đô thăng thứ).

Hình thức ballade này là một kiến trúc ABCBA-coda. Chủ đề A đầu tiên nằm trong hai phần; phần đầu giống như bài hát và phần thứ hai giống như điệu múa. Trong số bốn ballade, Ballade No.3 có cấu trúc chặt chẽ. Ballade này cũng sử dụng thủ tục phát triển thành công tại sự căng thẳng của cao trào. Ballade số 3 mở ra với một đánh dấu giới thiệu dài dòng ngọt ngào. Việc giới thiệu là theo chủ đề không liên quan đến một phần lớn của tác phẩm nhưng được tóm lược lúc gần kết thúc. Sau khi giới thiệu, bắt đầu một phần với tiêu đề “Mezza Voce - dịu dàng”.

Ở đây, chủ đề thứ hai trong C Major được giới thiệu với phần lặp đi lặp lại với Cis trong hai quãng tám bởi tay phải. Chủ đề này sẽ tái xuất hiện nhiều lần trong các hình thức biến tấu, và các ghi chú này lặp đi lặp lại ba lần, hai lần vào C và một lần vào A-flat. Các “Mezza voce” phần sớm phát triển thành một phần hợp âm F minor tức giận và một lần nữa trở lại với A-flat… Thay đổi quan trọng sau đó đảo ngược, và tác phẩm trở lại tính chất quan trọng ban đầu của nó. Cuối cùng, Ballade No.3 sở hữu một chất âm nhạc lạc quan riêng biệt mà không bản nào trong số ba ballade kia có được vì đây là ballade duy nhất kết thúc trong một âm giai chính.

Nếu tác phẩm này thực sự là một sự phản ánh về chuyến đi Majorca, nó sẽ có vẻ để được nhìn lại với sự hài hước dựa trên tai họa. Chopin đã kêu gọi bạn bè dành mùa đông đến với một thành phố Địa Trung Hải đầy nắng. Nhưng khi họ đến Palma, phòng của họ thật khủng khiếp. Vì vậy, họ di chuyển đến một tu viện bằng cách leo lên một con đường đất dốc, chín dặm trên một hẻm núi đá. Các chủ đề thứ hai của ballade số 3 có tốc độ của một con lừa. Sau đó là những cơn mưa và nền của tu viện cũ sẽ đổ một cách ngẫu nhiên, rùng mình. Điều này có thể được biểu diễn bởi các đoạn chromatic giảm dần trong các phần Cis minor. Chopin trở nên chán nản, và bắt đầu bị ám ảnh bởi hình ảnh của cái chết và ảo giác. George Sand sau đó cho rằng một trong những Prelude hoàn thành tại Valldemosa được lấy cảm hứng từ “tầm nhìn của các nhà sư đã chết và những âm thanh đầy ám ảnh của tang lễ, trong khi tiếng cười của trẻ em chơi đùa trong vườn, những âm thanh từ xa của một cây đàn guitar” lấy cảm hứng từ những đoạn khác.

Ballade No.4

Ballade No.4 in F minor, Op.52, được sáng tác năm 1842 tại Paris và Nohant và chỉnh sửa vào năm 1843. Công trình này được dành tặng cho Baroness Rothschild, vợ của Nathaniel de Rothschild, người đã mời Chopin đến chơi tại nơi cư trú của họ ở Paris, nơi cô giới thiệu Chopin với tầng lớp quý tộc. Theo Robert Schumann, ballade này được lấy cảm hứng từ bài thơ The Three Budrys của Mickiewicz kể về ba anh em được người cha gửi đi tìm kiếm kho báu và trở về với ba cô dâu Ba Lan.

Các chủ đề đầu tiên trải qua bốn biến đổi tích lũy với đồ trang trí, phản giai điệu, đối âm, và ai ca. Sự phát triển của chủ đề thứ hai và nó đan xen với những giai điệu đầu tiên làm tăng sự phức tạp của cấu trúc âm nhạc và làm cho bản nhạc thêm căng thẳng. Thông qua tính gắn bó và do đó thông qua sự phát triển đồng thời của hai chủ đề, Chopin đã kết hợp hiệu quả việc sử dụng cả hai hình thức sonata và các hình thức biến tấu. Nội dung của tác phẩm kết thúc với một loạt các hợp âm rất lớn, theo sau là năm hợp âm rất nhẹ nhàng bình tĩnh nhất thời. Điều này sau đó đột nhiên dẫn vào một cách vô cùng nhanh chóng, coda hỗn loạn, được viết trong đối âm hồ hởi. Về mặt cấu trúc, Ballade No.4 là cực kỳ phức tạp.

Một tính năng đặc biệt của Ballade No.4 là tính chất đối âm của nó. Đối âm chỉ được tìm thấy rải rác trong Ballade No.1 và 2. Ballade No.4 về mặt âm nhạc, tinh tế hơn ba ballade khác. Hầu hết các phần của nó vẫn còn u sầu và sâu sắc. Mặc dù có một số đáng kể những cơn bộc phát trong phần trung tâm của âm nhạc, các coda cho thấy đà bứt lên lớn nhất của nó. Trong số bốn ballade của Chopin, Baladde No.4 được nhiều nghệ sĩ piano coi là khó nhất, cả về kỹ thuật và âm nhạc. Theo John Ogdon: “[Đó là] tác phẩm mãnh liệt và mạnh mẽ nhất của Chopin... Không thể tin rằng nó chỉ kéo dài 12 phút vì nó chứa đựng những kinh nghiệm của cả một đời người”.

Ballade No.4 đã được sử dụng trong các tác phẩm truyền hình và điện ảnh như The Bourne Supremacy và The West Wing.

Thông thường, người nghe nhạc cổ điển có xu hướng nghe hết một mạch bốn ballade của Chopin vì tổng thời gian dành cho chúng cũng chỉ khoảng 36 phút. Và, các nghệ sĩ lớn cũng có xu hướng biểu diễn hết cả bốn ballade trong một buổi biểu diễn (thời gian biểu diễn cũng vừa vặn một phần của đêm diễn) hoặc ghi âm (vừa vặn một LP hay một mặt của băng cassette, một phần lớn của đĩa CD…). Mặc dù, trong quá trình sáng tác và ra với công chúng, các ballade của Chopin có vấp phải các chỉ trích, thậm chí của pianist cự phách như Schumann nhưng sau này, các nghệ sĩ đều biểu diễn bốn ballade thuận lợi và người nghe đều thấy chúng thuận tai, không có chi tiết nào chứng tỏ các ballade không được “khéo léo” cả.

N.N.D (HNS)