Dịch lời bài hát rất khó

Dịch lời bài hát khó hơn dịch thơ vì phải “gò” số từ cho khớp với số nốt. Thiếu thì phải thêm vào mà thừa thì phải gọt bớt đi. Vì vậy bản dịch lời bài hát thường thoáng hơn bản dịch text thông thường.

Tôi xin lấy làm ví dụ hai bài hát Nga quen thuộc với bản dịch của ông Vương Thịnh (1934-2010), nguyên Vụ trưởng Vụ Hợp tác Quốc tế - Bộ Văn hóa Thể thao Du lịch.

Chiều ngoại ô Moskva - Подмосковные вечера

Nhạc: V. Soloviov-Sedoi. Lời: M. Matusovsky

Не слышны в саду даже шорохи,

Всё здесь замерло до утра.

Если б знали вы, как мне дороги

Подмосковные вечера.

Nghĩa:

Trong vườn không nghe thấy tiếng rì rào

Tất cả chết lặng cho đến sáng (hôm sau)

Nếu như bạn biết được tôi yêu quý dường nào

Những chiều ngoại ô Moskva

Lời Việt bài hát:

Chiều thanh vắng là đây âm thầm gió rì rào

Rừng cây chim muông lắng suốt canh thâu

Hỡi em! Thấu chăng tình bao lời ca trìu mến

Mátxcơva trong chiều vắng thanh bình.

Bình:

Dịch giả buộc phải thay chữ “vườn cây” thành “rừng cây chim muông”, “chiều ngoại ô Moskva” thành “bao lời ca trìu mến, chiều vắng thanh bình” để lời khớp với nốt nhạc.

Речка движется и не движется,

Вся из лунного серебра.

Песня слышится и не слышится

В эти тихие вечера,

Песня слышится и не слышится

В эти тихие вечера.

Nghĩa:

Dòng sông vừa trôi vừa không trôi

Như làm từ bạc (của) trăng

Bài ca nghe thấy vừa không nghe thấy

Vào những chiều thanh bình này.

Lời Việt:

Dòng sông nước nhẹ trôi xuôi về phía chân trời

Màn đêm lung linh sáng ánh trăng soi

Vợi xa thoáng đưa lời đây bài ca đầm ấm

Matxcơva chứa chan vui trong chiều vắng yêu đời

Bình:

⁃ Khái niệm “chiều” trong tiếng Việt không giống trong tiếng Nga. Chúng ta coi chiều là khoảng thời gian sau buổi trưa đến khi mặt trời lặn, người Nga lại coi chiều là từ khi mặt trời lặn cho tới lúc đi ngủ. Vì thế dịch giả Vương Thịnh dịch “đêm” là đúng.

⁃ Dịch giả rất tài khi tái hiện được cái huyền ảo, mơ hồ của cảnh quan: dòng sông chảy hay không chảy, bài hát nghe thấy được hay không nghe thấy được...

⁃ Hàn Mạc Tử viết trước khi bài hát này ra đời “Thuyền ai đậu bến sông trăng đó?” là có cùng một tứ sông trăng.

Что ж ты милая смотришь искоса,

Низко голову наклоня?

Трудно высказать и не высказать

Всё, что на сердце у меня,

Nghĩa:

Em yêu, sao em ngước nhìn

Đầu cúi thấp?

Thật khó nói ra và không nói ra

Những gì trong tim anh

Lời Việt:

Kìa em ngước nhìn ai đôi màu mắt nâu huyền

Dường như bao lưu luyến mối tơ duyên

Sao không nói nên lời, trong lòng anh nàng hỡi

Muốn chia em chung ngàn nỗi tâm tình

Bình:

⁃ Khổ thơ này tác giả lặp lại cách nói “vừa nọ vừa kia” để diễn tả sự xao xuyến của con người trước cảnh quan nửa hư nửa thực “không nói nên lời, trong lòng anh nàng hỡi”

⁃ Một lần nữa dịch giả phải bịa ra rất nhiều từ một cách thành công.

А рассвет уже всё заметнее,

Так, пожалуйста, будь добра,

Не забудь и ты эти летние

Подмосковные вечера,

Nghĩa:

Bình minh rõ nét dần

Xin em hãy làm ơn

Đừng quên những chiều mùa hè này

Những chiều ngoại ô Moskva

Lời Việt:

Vừng đông chiếu tràn lan, mây dần sáng sương tàn

Cầm tay nhau em nhé ta vui lên

Hỡi em nhớ chăng mình đêm hè bao đầm ấm

Matxcơva trong chiều vắng thanh bình

Hỡi em nhớ chăng mình đêm hè bao đầm ấm

Matxcơva trong chiều vắng thanh bình...

Bình:

⁃ Ở khổ cuối này dịch giả bịa rất nhiều nhưng bịa rất tài!

Tôi muốn nói dịch lời bài hát rất khó, khác với dịch tài liệu khoa học, chính trị, công nghệ, rất khác với dịch văn học, càng khác với dịch thơ.

Và muốn cảm ơn bậc tiền bối Vương Thịnh đã cho nhiều thế hệ người Việt yêu bài hát Chiều ngoại ô Moskva một bản dịch ca từ tuyệt vời!

Đôi bờ - Два берега

Nhạc: А. Espai, lời: G. Pojenhian

Ночь была с ливнями,

И трава в росе,

Про меня "счастливая"

Говорили все.

И сама я верила,

Сердцу вопреки:

Мы с тобой два берега

У одной реки.

Утки все парами,

Как с волной волна.

Все девчата с парнями -

Только я одна.

Я ждала и верила,

Сердцу вопреки:

Мы с тобой два берега

У одной реки.

Ночь была, был рассвет,

Словно тень крыла.

У меня другого нет,

Я тебя ждала!

Все ждала и верила,

Сердцу вопреки:

Мы с тобой два берега

У одной реки!

Dịch nghĩa:

Đêm qua mưa

Và cỏ đẫm sương

Mọi người nói 

rằng em hạnh phúc 

Tự em tin 

Mãi trong tim:

Chúng mình là đôi bờ

Bên một dòng sông.

Những con vịt sóng đôi

Như sóng kề với sóng

Đám con gái đi với người yêu

Chỉ em là một mình

Tự em tin 

Mãi trong tim:

Chúng mình là đôi bờ

Bên một dòng sông.

Đêm đã qua, bình minh qua

Như bóng của (cái) cánh

Em không có ai khác

Em đã chờ anh!

Em cứ chờ và tin 

Mãi trong tim:

Chúng mình là đôi bờ

Bên một dòng sông.

Lời Việt của Vương Thịnh:

Đêm dài qua, dưới mưa rơi, em mong chờ anh tới

Cây cỏ hoa như nói nên lời em hạnh phúc nhất đời

Lòng em riêng biết có yêu anh, giữa tình đôi lứa ta,

Một dòng sông sóng nước long lanh, đôi bờ đâu cách xa.

Trên dòng sông, sóng đôi nhau, thiên nga đùa trên sóng

Bên bờ sông vai sánh vai nhau, đôi đôi bước theo dòng

Mình em riêng đứng ngóng trông anh, với tình yêu thiết tha

Một dòng sông sóng nước long lanh, đôi bờ đâu cách xa.

Đêm dần qua ánh ban mai đang lan tràn dâng tới.

Trên bờ sông soi bóng em dài, xa xa phía chân trời.

Mình em riêng thắm thiết yêu anh, với niềm tin thiết tha.

Một dòng sông sóng nước long lanh, đôi bờ đâu cách xa.

Mình em riêng thắm thiết yêu anh, với niềm tin thiết tha.

Một dòng sông sóng nước long lanh, đôi bờ đâu cách xa.

Bình:

Người con gái ví mình và người yêu giống hai bờ của con sông, gần thật đấy nhưng không bao giờ gặp nhau. Vì gần nên người đời cho là may mắn, hạnh phúc.

Sự trắc trở, bất lực nhưng đầy khát khao yêu đương làm nên cái hay của bài thơ và hợp với giai điệu buồn của bài hát.

Bản dịch đã biến đôi bờ không bao giờ gặp nhau thành “đôi bờ đâu cách xa”, song nhờ lời ca trữ tình thắm thiết yêu đương mà... được nhiều người yêu thích!

Phan Chí Thắng (HNS)