Chuyện về một điệu valse huyền thoại

Một đêm đầu hạ, trong vài giờ đồng hồ, nhà soạn nhạc Eugen Doga đã viết một điệu valse sau đó trở thành "nhịp đập" của bộ phim “Con thú dịu dàng đáng yêu của tôi” như cách đạo diễn Loteanu gọi. Bộ phim chuyển thể từ tác phẩm của Chekhov này đươc xếp vào hàng bom tấn thời bấy giờ . Điệu valse trong phim ngay lập tức được yêu thích khắp Liên Xô và nổi tiếng trên thế giới sau này.

Vào ngày 31 tháng 7 năm 1978, bộ phim Con thú dịu dàng đáng yêu của tôi (tên tiếng Anh: My Sweet and Tender Beast) lần đầu tiên được giới thiệu tới công chúng tại Liên hoan phim quốc tế Cannes như một phần của chương trình tranh giải chính.

Câu chuyện kịch tính về tình yêu và sự ghen tuông, đam mê và ảo tưởng, được dựa trên cuốn tiểu thuyết Bữa tiệc săn bắn (tên tiếng Anh: The Shooting Party) của Anton Chekhov.

Quá trình sản xuất phim bắt đầu vào năm 1976. Ban đầu, bộ phim được lấy tên là Chiếc lồng. Nhưng sau đó đạo diễn Emil Loteanu quyết định làm cho tựa đề bớt trần trụi hơn và cũng chỉnh sửa cốt truyện trong khi vẫn duy trì "cảm giác về một thảm họa sắp xảy ra, vở kịch bất hủ về mâu thuẫn giữa khao khát của tâm hồn và hoàn cảnh sống".

Bộ phim được quay tại điền trang Valuyevo gần Moscow, nơi vẫn giữ lại được hình ảnh cuối cùng vào khoảng năm 1770 khi nó thuộc sở hữu của nhà sử học kiêm chuyên gia văn bản thời kỳ đầu, Bá tước Alexei Musin-Pushkin, người nổi danh vì đã phát hiện ra thiên sử thi Truyện về chiến dịch của Igor, Chúc thư của Vladimir Monomakh và các tài liệu lịch sử khác.

Chính điền trang cổ này với một ngôi nhà theo phong cách cổ điển, các tác phẩm điêu khắc, những cây cổ thụ, các ao thác nước và những túp lều là nơi bộ phim bắt đầu bấm máy.

"Câu chuyện không còn hình thành trong tiềm thức qua ngôn từ nữa – tôi đã lắng nghe âm nhạc và phân biệt những màu sắc. Ngôn từ không còn làm tôi sợ hãi với gánh nặng đè nén – chúng bay liệng như những chú chim trong giá trị mới mẻ và tự do. Tôi cảm thấy vở kịch trong một cuộc săn này có cơ hội trở thành thành tựu điện ảnh. Và dù kết quả thế nào, tôi biết rằng mình sẽ quay một bộ phim đầy chất thơ dựa trên tổng phổ của Chekhov" - Emil Loteanu viết trên tạp chí Màn ảnh Liên Xô (The Soviet Screen).

Đạo diễn rất kỹ lưỡng trong việc chọn người thủ vai chính. Ông muốn người đảm nhiệm vai Olga Skvortsova phải là một nữ diễn viên trông vừa giống Audrey Hepburn, vừa giống Tatyana Samoilova lẫn Lyudmila Savelieva, nhưng đồng thời cũng có cá tính diễn xuất riêng. Đó không phải là một nhiệm vụ dễ dàng và mất khá nhiều thời gian. Trợ lý của Emil Loteanu, Tamara Tavrizyan, đã mang đến cho ông một tấm ảnh hộ chiếu nhỏ của Galina Belyaeva, một cô sinh viên Trường múa Voronezh. Cô ngay lập tức lọt vào mắt xanh của đạo diễn. Cô mới 16 tuổi và vừa hoàn thành năm học thứ ba.

"Điều đó ắt hẳn rất khó khăn với tôi – tôi sợ máy quay, sợ đọc thoại", Galina Belyaeva hồi tưởng lại trong chương trình “Alone with Everyone” vào năm 2014. Cô chỉ là diễn viên mới trình làng giữa đoàn làm phim gồm các diễn viên nổi tiếng khắp cả nước, một nhà làm phim nổi tiếng, và một nhà soạn nhạc nổi tiếng.

Tuy nhiên, chính cô là người được đạo diễn giao phó vai Olga Skvortsova mà theo lời ông là “vai diễn xinh đẹp, phức tạp, đầy bi kịch và quyến rũ”. Galina đã phải học những điều cơ bản của diễn xuất – cưỡi ngựa, khiêu vũ, khóc lóc, và nhiều việc khác nữa. Cô đã xoay xở được tất cả một cách chững chạc và vai diễn này khiến cô nổi tiếng khắp Liên Xô.

Vai công tố viên Kamyshev do Oleg Yankovsky đảm nhiệm. “Khi Emil Loteanu mời tôi vào vai Sergei Kamyshev, tôi đã có nhiều hoài nghi. Tôi đã biết rõ tiểu thuyết Bữa tiệc săn bắn nhưng sau khi đọc kịch bản, tôi tự hỏi: Chekhov phải làm gì với nó? Nhưng tôi cũng biết Loteanu qua những tác phẩm điện ảnh trước đó của ông,” Oleg Yankovsky bộc bạch.

Nhân vật Bá tước Karneev do Cyril Lavrov thủ vai, và Leonid Markov vào vai Urbenin.

Loteanu mô tả mối quan hệ giữa bốn nhân vật của câu chuyện như sau: "Bữa tiệc săn bắn là gì? Nó giống như bốn đoàn tàu tốc hành va chạm nhau ở tốc độ tối đa rồi trật bánh".

Bộ phim cũng có sự tham gia của Svetlana Toma và Grigory Grigoriu, những người đã xuất hiện trong các bộ phim trước đó của Loteanu.

Nhạc phim do Eugen Doga sáng tác. Đây là lần hợp tác thứ ba của nhà soạn nhạc với Emil Loteanu.

“Tất cả bắt đầu khi Emil Loteanu, đạo diễn của Con thú dịu dàng đáng yêu của tôi và người đã hợp tác với tôi từ hơn mười năm trước – yêu cầu tôi sáng tác nhạc cho cảnh quay đầu tiên – cảnh đám cưới của nhân vật chính Olga Skvortsova. Vào thời điểm Bữa tiệc săn bắn bắn của Chekhov được xuất bản, điệu valse mới trở thành mốt với nhiều e dè, nghi ngại... Vì vậy, sẽ phải là một điệu valse... Và thậm chí không phải là một điệu valse như bình thường mà đúng hơn là một trò chơi hay trạng thái của điệu valse và tinh thần của nó. Sáu tháng trôi qua kể từ khi đạo diễn và tôi đồng ý về phần âm nhạc” - Eugen Doga kể. “Đột nhiên, như sét đánh, Emil Loteanu xông vào phòng khách sạn của tôi tại Mosfilm Studio. ‘Điệu valse! – ông hét lớn, trước cả khi đóng cánh cửa phía sau mình – tôi quá bận với những bộ phim khác đến nỗi quên khuấy mất.’ Tôi bắt đầu xâu chuỗi thứ gì đó ngẫu nhiên theo nhịp valse dẫu biết rằng đây không phải là điều mà đạo diễn mong đợi. Tôi đã thử cái này và cái kia... Đạo diễn không còn lo lắng nữa mà sẵn sàng trút mọi giận dữ lên tôi. Thoáng thấy một cơn bão sắp ập đến, tôi chộp lấy một bản nhạc nhỏ từ dưới sàn như một chiếc phao cứu sinh và chơi vẻn vẹn ba nốt nhạc, được tôi viết như một lời nhắc nhở. Loteanu nhanh chóng bước vào và, đứng đằng sau tôi, không để yên cho đến khi tôi ứng tác điệu valse xong xuôi. Ông đột ngột rời khỏi phòng mà không nói một lời nào, đóng sầm cánh cửa mạnh đến nỗi nó suýt rơi khỏi bản lề. Vừa đi xuống cầu thang, ông lớn tiếng nói rằng buổi thu âm đã được sắp xếp vào ngày hôm sau. Sẽ có một dàn nhạc và dàn hợp xướng, và một ngày sau họ sẽ bắt đầu bấm máy! Ôi ông bạn! Đầu tôi bắt đầu quay cuồng. Tôi đã chơi gì lúc đó vậy? Tôi phải tua lại tất cả trong đầu! Không có thời gian để suy nghĩ. Các nốt nhạc tự xuất hiện trên tờ giấy chép nhạc trống trơn. Không có nhiều thứ vì không có thời gian để viết. Và tạ ơn Chúa. Tổng phổ hóa ra trong suốt giống như màu nước. Ngay từ đầu chủ đề được đệm bằng bè violin như khúc hát ru nhẹ nhàng, như lột tả những cảm giác mâu thuẫn phức tạp xảy ra trong thâm tâm các nhân vật. Dù vậy, không còn dấu vết nào của thứ màu nước này ở đoạn kết, khi điệu valse đến đỉnh điểm, cao trào của truyện kịch sắp diễn ra. Đó là lúc dàn hợp xướng hòa giọng vào."

Emil Loteanu là một trong số ít đạo diễn sử dụng nhạc nền trong quá trình quay phim. Eugen Doga đã tỏ ý muốn có một điệu valse cho cảnh đám cưới của Olga Skvortsova khi ngay từ đầu đã dự định tìm một thứ tương tự một điệu valse trong các thư viện đài phát thanh hoặc trong bảo tàng Glinka. Nhưng người ta đã chẳng tìm thấy gì phù hợp và ngay cả những người yêu âm nhạc cũng không giúp được – những năm 80 của thế kỷ 19 vẫn chưa có bản thu âm nào được thực hiện. Sau phát hiện này, kết luận được đưa ra là âm nhạc cho cảnh đám cưới sẽ phải được sáng tác độc lập. Và vì vậy, vào một đêm đầu hạ, trong vài giờ đồng hồ, Eugen Doga đã viết một điệu valse sau đó trở thành "nhịp đập" của bộ phim như cách Loteanu gọi. Vào buổi sáng, các nốt nhạc trên tổng phổ được hoàn chỉnh và vào buổi tối cùng ngày, điệu valse được Dàn nhạc điện ảnh Nhà nước Liên Xô trình diễn dưới sự chỉ huy của Sergei Skripka.

“Tôi đã đến phòng thu âm; dàn nhạc chơi bản nhạc lần đầu tiên và đột nhiên, thật bất ngờ với tôi, các nghệ sĩ bắt đầu gõ nhẹ cây vĩ vào giá nhạc. Tôi nghĩ rằng họ đang cợt nhả hoặc chế giễu tôi. Tôi thực sự nghĩ rằng đó là một trò đùa” - nhà soạn nhạc kể. Ngày hôm sau, đoàn làm phim, nằm trên bãi cỏ, lắng nghe điệu valse này hàng chục lần, vì thế việc khởi quay bị trì hoãn. Chỉ đến tối, việc ghi hình mới bắt đầu.

Điệu valse đã thay đổi kịch nghệ của cảnh quay, Doga nói: “Tôi nhớ, ở cao trào của điệu valse, nhà quay phim V. Nakhabtsev đã đề nghị ‘nâng tầm’ nữ chính! Cô được nhấc lên cần cẩu máy quay, từ đó cô đẹp huyền ảo dưới ánh hoàng hôn, như hiện thân của một phép ẩn dụ, như một điềm báo về một kỷ nguyên mới. Trang viên xưa cũ và những cư dân già nua của thời đại địa chủ đã qua vẫn ở bên dưới trong khi một thế giới mới, biểu tượng nữ chính trẻ tuổi này do Galina Belyaeva thủ vai, trỗi dậy trên thế giới cũ đang rời đi.”

Bộ phim được phát hành tới công chúng Liên Xô vào ngày 18 tháng 9 năm 1978 và trở thành một trong những bộ phim bom tấn. Nó thu hút 26 triệu người xem và trở thành bộ phim chuyển thể thành công và ngoạn mục nhất trong các tác phẩm của Chekhov.

Và điệu valse ngay lập tức được yêu thích trên khắp đất nước, và nổi tiếng trên thế giới sau này.

“Tất nhiên, tôi không thờ ơ với điều này mà chỉ đơn giản là hài lòng: Tôi sẽ không bao giờ quên hàng dài người xếp hàng tại cửa hàng âm nhạc trên phố Garden Ring, nơi các đĩa than nhạc nền My Sweet and Tender Beast, vừa được Melodia phát hành, đang được bán” - nhà soạn nhạc hồi tưởng.

Kể từ đó, điệu valse này đã được chơi ở khắp mọi nơi: trong các lớp học và trường mẫu giáo, tại các buổi hòa nhạc và các buổi biểu diễn, trong các cửa hàng âm nhạc, tại các sự kiện thể thao, tại các lễ kỷ niệm và các trận bóng; các cặp vợ chồng mới cưới thường chọn nó là điệu nhảy đám cưới đầu tiên. Nó vang lên tại lễ khai mạc hai Thế vận hội Olympic (Moscow-1980 và Sochi-2014) và ở buổi giới thiệu FIFA World Cup 2018 tại trụ sở của Liên Hợp Quốc ở New York. Nó được gọi là ‘điệu valse trong phim’ nổi tiếng nhất thế giới và nó đã được đưa vào nhiều hợp tuyển tác phẩm âm nhạc hàng đầu mọi thời đại.

Điệu valse được biểu diễn trên tàu điện ngầm trên các lối đi ngầm, trên đường phố... Một lần nọ, một nghệ sĩ đường phố đang chơi điệu valse này ở lối vào bảo tàng Louvre ở Paris đã nói với một nhà báo ở Moscow rằng anh ta đang chơi một điệu valse cũ của Pháp. Những người mới cưới và những người vừa tốt nghiệp quay cuồng với điệu valse này; nó được phát trên đài phát thanh và truyền hình; nó được biểu diễn trên nhiều loại nhạc cụ và bởi các dàn nhạc và ban nhạc khác nhau.

Giai điệu của điệu valse ngân vang từ những chiếc chuông của Pháo đài Peter and Paul, len lỏi tới các vòi phun nước của lâu đài Mimi ở Moldova và công viên Olympic Sochi, cũng như đài phun nước ở Abrau-Dyurso, Tashkent, Ferrara và St Petersburg. Nó đã được trình diễn bởi nhiều dàn nhạc khác nhau trong các phòng hòa nhạc lớn trong 40 năm qua.

Những vận động viên trượt băng nghệ thuật đã trở thành nhà vô địch châu Âu và thế giới khi trình diễn trên nền điệu valse này; nhiều bài bình luận về điệu valse được viết bằng các ngôn ngữ khác nhau, nó truyền cảm hứng cho các họa sĩ vẽ nên các bức tranh và những thi sĩ viết nên câu thơ thể hiện trí tưởng tượng của mình. Có những người viết thư cho nhà soạn nhạc kể rằng âm nhạc của điệu valse này đã chữa lành và giúp họ sống sót qua những hỗn loạn của cuộc đời. Trên Internet, điệu valse mang nhiều tên gọi khác nhau – điệu valse mùa đông, điệu valse mùa xuân, điệu valse mùa thu, điệu valse thành Vienna, điệu valse trường học, điệu valse ngàn hoa, điệu valse đám mây và cơn mưa, điệu valse tình yêu và hạnh phúc vô cùng.

Điệu valse trong bộ phim Con thú dịu dàng đáng yêu của tôi, được viết thâu đêm, đã trở thành thương hiệu của nhà soạn nhạc và là biểu tượng của một trong những bí ẩn đẹp nhất của tâm hồn con người – tình yêu.

Eugen Doga (sinh năm1937) là một nhà soạn nhạc người Moldova. Ông viết tất cả các thể loại và phong cách âm nhạc. Điều này biến ông trở thành một trong những nhà soạn nhạc đa năng và linh hoạt nhất. Ông có phong cách riêng rất dễ nhận ra. Ông là tác giả của ba vở ba lê "Luceafărul”, “Ven Veniaia”, “Queen Queen”, vở opera “Dialogues of Love”, hơn 100 tác phẩm khí nhạc và hợp xướng – các bản giao hưởng, 6 tứ tấu, bản “Requiem”, nhạc thánh ca, và các tác phẩm khác, cộng với âm nhạc cho 13 vở kịch, các chương trình phát thanh, hơn 200 bộ phim, hơn 260 bài hát và những giai điệu lãng mạn, hơn 70 điệu valse. Ông cũng là tác giả của các tác phẩm dành cho trẻ em, phần âm nhạc cho lễ khai mạc và bế mạc Thế vận hội Olympic năm 1980 tại Matxcơva.

N.T.A (HNS)