Quyền Văn Minh và nhạc jazz Hà Nội

"Tôi tên là Văn Minh, trong “nền văn minh”, và họ tôi là Quyền, trong “quyền lợi”. Cho nên tôi nghĩ rằng tôi “có quyền sống một cuộc sống văn minh”. Tôi có quyền sống một cuộc sống phẩm giá và văn minh bất chấp những gian khó và thách thức trong hành trình chơi jazz của mình… Tôi có một giấc mơ, một giấc mơ chơi jazz ở Việt Nam. Vì jazz, tôi đã gặp nhiều gian khó. Vì jazz, tôi đã nhận nhiều hạnh phúc và vui thú. Giờ tôi đã nghỉ hưu ở nhạc viện. Đó là công việc của tôi với đất nước. Nhưng công việc của tôi với cây saxophone thì không bao giờ ngừng lại".

Jazz - một thể loại âm nhạc bắt nguồn từ cộng đồng người châu Phi ở Hoa Kỳ vào cuối thế kỷ 19 - đầu thế kỷ 20, đã lan ra khắp thế giới và hiện diện ở mọi nền văn hóa âm nhạc quốc gia. Nhạc jazz mang đậm tính nghệ sĩ, đầy nét đặc trưng và khiến những thính giả khi đã thích rồi sẽ như một kẻ si tình với nó.

Ở Việt Nam, jazz cũng có rất nhiều câu chuyện riêng, kiến thức “nhập môn” riêng để khám phá, như người Việt chơi jazz ở Việt Nam là ai? Họ học chơi jazz ở đâu, bằng cách nào? Có thật là họ “chơi jazz” không? Nhạc jazz có từng bị cấm không?...

Những câu hỏi ấy sẽ được giải đáp trong “Chơi jazz ở Việt Nam: Quyền Văn Minh và nhạc jazz Hà Nội” - cuốn sách kể lại cuộc hành trình jazz ra đời ở Việt Nam, tập trung vào câu chuyện của nghệ sĩ Quyền Văn Minh - người đã tận hiến đời mình cho việc phát triển jazz ở mảnh đất quê hương, để thuật lại sống động cách mà nhạc jazz được nghe, được học và được biểu diễn ở nơi này.

Stan BH Tan-TangBau không chỉ là một nhà khoa học tận tuỵ mà còn có một tình yêu nhạc jazz và một tình cảm đặc biệt với người nghệ sĩ tiên phong nhạc jazz ở Việt Nam: Quyền Văn Minh. Một lượng lớn những câu chuyện trong cuốn sách “Chơi jazz ở Việt Nam: Quyền Văn Minh và nhạc jazz Hà Nội” được tác giả Stan tập hợp lại vào năm 2009 và từ năm 2012 đến năm 2016. Trong quá trình thực hiện dự án này, nghệ sĩ Quyền Văn Minh đã chuyển cho Stan tất cả những bài báo và tạp chí, tài liệu cũ và bất cứ kỷ vật nào ông còn giữ được trong những năm tháng của cuộc đời âm nhạc.

Không phải một bài phỏng vấn tiêu chuẩn mà ta vẫn thường đọc trên báo chí, nội dung cuốn sách như góp nhặt từ những lần ngồi xuống tâm tình, hàn huyên cùng một người bạn đáng tin cậy, để từ chuyện đời mà nghe ra chuyện nhạc, chuyện jazz. Mỗi câu chuyện trong sách phản ánh sự giao nhau giữa những trải nghiệm sống của cá nhân cùng âm quyển làm nên trong bối cảnh chính trị xã hội Việt Nam ở các giai đoạn khác nhau. Bởi vậy ngoài khía cạnh âm nhạc, cuốn sách cũng được coi như nguồn tư liệu về chủ đề nhân học, xã hội học rất đáng tham khảo.

-  Minh không chỉ còn là một nghệ sĩ saxophone đắt show và một giảng viên saxophone ở Hà Nội, mà còn là một nghệ sĩ jazz đắt show với nhạc mục riêng gồm các nhạc phẩm jazz nguyên gốc. Ông được công nhận như bố già nhạc jazz ở Việt Nam, một tước phong mà các phóng viên trao cho ông khi viết trên những tờ báo và tạp chí địa phương về nền âm nhạc đang thay đổi ở Việt Nam. Quyền Văn Minh đã trở thành một tên tuổi biểu tượng đại diện cho sự tồn tại của jazz ở Việt Nam, và nhạc jazz Việt như một thớ nhỏ song không thể thiếu trong khung cảnh thanh âm Việt Nam. (tr.296+297)

Bản nhạc số 1 bắt đầu với tuyên ngôn rằng jazz là một phần chính thức của âm quyển chính thống Việt Nam. Bản nhạc số 2 giới thiệu với độc giả cột trụ trung tâm của jazz ở Hà Nội, Minh’s Jazz Club. Bản nhạc số 3 mang đến bối cảnh lịch sử mà nghệ sĩ Quyền Văn Minh sinh ra và lớn lên, cụ thể là cuộc Cách mạng Việt Nam và Chiến tranh Đông Dương lần thứ hai.

Bản nhạc số 4 mang đến một ngữ cảnh rộng hơn của jazz ở Đông Âu để giúp đưa ra một sự đánh giá nhạy bén hơn về sự giao nhau giữa văn hóa nghệ thuật và chính trị trong các chế độ xã hội chủ nghĩa suốt thời Chiến tranh Lạnh. Bản nhạc số 5 kể về duyên gặp gỡ thứ hai và thứ ba giữa nghệ sĩ Quyền Văn Minh với nhạc Jazz vào thập niên 1970. Bản nhạc số 6 kể về sự trở lại của nghệ sĩ Quyền Văn Minh với nền âm nhạc chuyên nghiệp vào cuối thập niên 1970, dẫn đến một chuyến đi định mệnh tới Đông Berlin, điều củng cố quyết tâm chơi Jazz của ông ở Việt Nam.

Bản nhạc số 7 hé hộ những câu chuyện hậu trường về việc làm thế nào những buổi diễn trước công chúng đầu tiên của Quyền Văn Minh giới thiệu được âm thanh nhạc jazz tại Việt Nam vào năm 1988 và 1989. Bản nhạc số 8 là một tường thuật chi tiết về buổi hòa nhạc của Quyền Văn Minh ở Nhà hát Lớn Hà Nội ngày 12 tháng 4 năm 1994, nơi công diễn ba sáng tác jazz nguyên bản của chính Quyền Văn Minh, đánh dấu sự khai sinh của jazz Việt. Bản nhạc số 9 kể câu chuyện của Quyền Văn Minh khi là một giáo viên saxophone và jazz.

- Ngay từ ban đầu khi bắt đầu chơi nhạc, tôi đã không có một bài học âm nhạc thực thụ nào. Khi tôi chơi thành thạo được một bản nhạc cụ thể nào đó, tôi sẽ ra chỗ mẹ và chơi cho bà nghe. Mẹ tôi lắng nghe và khen ngợi tôi: “Tuyệt vời!” cũng như động viên tôi tiếp tục luyện tập. Mẹ là một ca sĩ giỏi với giọng ca tuyệt đẹp. Anh có thể nói rằng bà là người thầy đầu tiên và duy nhất của tôi. Mẹ dạy tôi cách lắng nghe và khuyến khích tôi đưa cái mình nghe được bằng đôi tai của mình thành những gì mình chơi trên guitar, và sau này là clarinet. Khi tôi bắt đầu tham gia các buổi diễn và biểu diễn trong các đoàn ca múa, tôi có thể học những bản nhạc mới rất nhanh. (tr.97)

Bản nhạc số 10 đưa ra một vài motif quen thuộc có thể nhận dạng trong sự phát triển của jazz ở châu Á, và có liên quan đến việc đánh giá đúng về nhạc jazz ở Việt Nam. Bản nhạc số 11 xem xét những sáng tác jazz của Quyền Văn Minh cũng như những album ông đã thu âm như một nghệ sĩ jazz và một tay kèn saxophone.

Bản nhạc số 12 về cơ bản là một độc thoại của Minh về cách ông nhìn nhận jazz club của mình như một nơi chốn để những nhạc công có thể học chơi jazz, bồi đắp sự tự tin để phát triển giọng điệu của riêng mình và đắm mình trong đam mê jazz. Bản nhạc số 13 tạm thời tóm tắt tình trạng nhạc jazz ở Việt Nam trong thế song hành với cuộc đời Quyền Văn Minh.

Tự sự của nghệ sĩ Quyền Văn Minh trong cuốn sách: Tôi tên là Văn Minh, trong “nền văn minh”, và họ tôi là Quyền, trong “quyền lợi”. Cho nên tôi nghĩ rằng tôi “có quyền sống một cuộc sống văn minh”. Tôi có quyền sống một cuộc sống phẩm giá và văn minh bất chấp những gian khó và thách thức trong hành trình chơi jazz của mình… Tôi có một giấc mơ, một giấc mơ chơi jazz ở Việt Nam. Vì jazz, tôi đã gặp nhiều gian khó. Vì jazz, tôi đã nhận nhiều hạnh phúc và vui thú. Giờ tôi đã nghỉ hưu ở nhạc viện. Đó là công việc của tôi với đất nước. Nhưng công việc của tôi với cây saxophone thì không bao giờ ngừng lại.

Cuốn sách “Chơi jazz ở Việt Nam: Quyền Văn Minh và nhạc jazz Hà Nội” tìm cách hoàn thiện vai trò bước đệm bằng cách đặt câu chuyện cá nhân của một nhạc sĩ ở trung tâm để thuật lại sống động câu chuyện về nhạc Jazz. Những nỗ lực của ông đã tạo uy tín cho những cố gắng của nhạc viện quốc gia, giờ đây được biết với cái tên Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam, để cuối cùng đưa nhạc jazz thành một ngành học lấy chứng chỉ trung cấp, rồi lấy bằng cử nhân trong chương trình giáo dục âm nhạc chuyên nghiệp.

Tác phẩm là bước đệm cho những nghiên cứu và hiểu biết sâu hơn về nhạc jazz ở Việt Nam, nằm trong Tủ sách Âm nhạc của Omega Plus.

Stan BH Tan-Tangbau: Tiến sĩ chuyên nghiên cứu về các câu chuyện văn hóa cũng như sự thay đổi chính trị-xã hội ở Việt Nam và khu vực miền núi khắp Đông Nam Á. Nhiều bài viết của ông được đăng trên các tạp chí như Jazz Perspectives, Collaborative Anthropologies, Journal of Narrative Politics và Journal of Vietnam Studies. Ông từng giảng dạy tại Đại học Ritsumeikan ở Kyoto và Đại học Quốc gia Singapore.

Quyền Văn Minh (sinh năm 1954): Được xem là “Bố già của nhạc jazz Việt Nam”, ông không chỉ là nghệ sĩ saxophone jazz, giảng viên đầu tiên của bộ môn saxophone tại Học viện Âm nhạc Quốc gia danh tiếng mà còn là một trong những nhạc sĩ jazz ưu tú nhất Việt Nam.

T.Linh (HNS)